Ιστορια
Σύμφωνα με την πρώτη απογραφή των Ελλήνων της Μακεδονίας το 1913 από την ΕΣΥΕ το χωριό είχε 2.684 κατοίκους.
Σχετικά με την ετυμολογία της ονομασίας του χωριού, υπάρχουν αρκετές εκδοχές: πολλαί ροιαί (ροδιές), πόρος (πέρασμα) + ροιαί (ροδιές), πολλή ροή, πόρος (πέρασμα) + ροή. Όποια κι αν είναι η πραγματική ετυμολογία, η ονομασία του χωριού είναι αναμφισβήτητα ελληνικής προέλευσης.[2]
Επί Τουρκοκρατίας αποκαλούνταν "Μικρή Κωνσταντινούπολη" γιατί στα Άνω Πορόια είχαν τα εξοχικά τους οι μπέηδες της περιοχής.[3]
Οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού με ελληνικές καταβολές ήταν απόγονοι Βλάχων. Πιο συγκεκριμένα, η ιστορία αναφέρει ότι ομάδες οικογενειών κατατρεγμένων, από τη Μοσχόπολη, τα Γιάννενα, το Αργυρόκαστρο, τα Τρίκαλα, τα χωριά του Ολύμπου, της Πίνδου και του Γράμμου, όπως το Μέτσοβο, η Σαμαρίνα και η Αβδέλλα, ήταν οι πρώτοι μετανάστες που αποτέλεσαν τους πυρήνες του πληθυσμού του χωριού στις αρχές του 19ου αιώνα. Κατά το Μακεδονικό Αγώνα, οι κάτοικοι συμμετείχαν στις Ελληνικές προσπάθειες με κυριότερο αγωνιστή, τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Βασιλείου. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν - ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες - πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι αντιμετωπίσθηκαν με ευνοϊκή μεταχείριση και ευμενή διάθεση από τους τοπικούς παράγοντες και τους απλούς ανθρώπους. Η προοδευτική δε μίξη των προσφύγων με τους ντόπιους έδωσε νέα τροπή στο χωριό.
Η οικονομική ζωή του χωριού βασιζόταν κυρίως στην άνθηση της κτηνοτροφίας και της γεωργίας, με κύριο βάρος της δεύτερης στην καπνοκαλλιέργεια, αλλά και στην πλούσια αγορά, που την απάρτιζαν φούρνοι, μπακάλικα, τσαγκαράδικα, υφασματάδικα, ραφτάδικα, μαγειρεία, τυράδικα, κρεοπωλεία, καφενεία και κέντρα διασκέδασης. Το 1935 ηλεκτροφωτίστηκε το χωριό από αυτόνομη πετρελαιοκίνητη μονάδα.
Τα Άνω Πορόια έχουν πολυμελή πολυφωνική χορωδία, καθώς και πολυόργανη Φιλαρμονική που ιδρύθηκε το έτος 1934 με πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού Σώστη Χρήστου, που ήταν και μουσικοδιδάσκαλος.
Τα Άνω Πορόια λόγω του ξηρού κλίματος και της ομορφιάς του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν πόλο έλξης των ξένων και κέντρο ψυχαγωγίας.
Στο χωριό αυτό γεννήθηκε ο μαρτυρικά δολοφονηθείς από τους Ναζί λοχίας Δημήτριος Ίτσιος (προτομή του βρίσκεται στην πλατεία του χωριού) και ο ιστορικός
Πέτρος Πέννας[4]
Στο χωριό υπάρχει Δημοτικό Σχολείο και Νηπιαγωγείο και Παιδικός Σταθμός.
Το χωριό
Το χωριό βρίσκεται στους πρόποδες του Όρους Μπέλλες, στα 380 μέτρα, αγναντεύοντας την κοιλάδα και τη λίμνη Κερκίνη. Ο οικισμός διατηρεί τα χαρακτηριστικά της Μακεδονίτικης Αρχιτεκτονικής που έφεραν οι βλαχόφωνοι Έλληνες από την Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία μαζί με τα ήθη και έθιμά τους, τα οποία «παντρεύτηκαν» άψογα αργότερα με την εγκατάσταση μικρασιατών προσφύγων στα 1922. Αξιοθέατα είναι τα καλντερίμια των "μαχαλάδων", το αισθητικό δάσος με τα πλατάνια και τα αγιογραφημένα ξωκλήσια του Αγίους Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου.
Τουρισμός
Το χωριό ενδείκνυται για τουρισμό καθ' όλη την διάρκεια του έτους. Στην περιοχή, υπάρχουν επιχειρήσεις όπως εστιατόρια, καφετέριες αλλά και ξενοδοχεία. Δραστηριοτητες στις οποίες μπορεί κανείς να επιδοθεί είναι η πεζοπορία, η ιππασία, η ορειβασία και οι διαδρομές με 4Χ4. Υπάρχουν επίσης περιπατητικά μονοπάτια, ενώ η ορειβασία υποστηρίζεται από τον Ορειβατικό Σύλλογο Άνω Ποροΐων
Που βρίσκονται τα Άνω Πορόια
Τα Άνω Πορόια βρίσκονται σε υψόμετρο 440 μέτρων σκαρφαλωμένα στο όρος Μπέλες. Πρόκειται για έναν αρκετά μεγάλο ημιορεινό οικισμό του νομού Σερρών με ανεπτυγμένη τα τελευταία χρόνια την τουριστική δραστηριότητα χωρίς ωστόσο να χάνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Η θέση του χωριού παρέχει υπέροχη θέα προς τη Λίμνη Κερκίνη η οποία απέχει από το χωριό μόλις 10χλμ. Η άλλη πανέμορφη λίμνη της περιοχής η Δοϊράνη, απέχει μόλις 25 χλμ.
Τόπος
Οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού ήταν απόγονοι Βλάχων. Πιο συγκεκριμένα, η ιστορία αναφέρει ότι κάποιες οικογένειες που κυνηγήθηκαν από τους Οθωμανούς, από τη Μοσχόπολη της σημερινής Αλβανίας, τα Γιάννενα, το Αργυρόκαστρο, τα Τρίκαλα αλλά και από τα χωριά του Ολύμπου, της Πίνδου και του Γράμμου, όπως το Μέτσοβο, η Σαμαρίνα και η Αβδέλλα, ήταν οι πρώτοι μετανάστες που δημιουργήσαν τον πυρήνα του χωριού στις αρχές του 19ου αιώνα.
Κατά το Μακεδονικό Αγώνα, οι κάτοικοι συμμετείχαν στις προσπάθειες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας με κυριότερο αγωνιστή τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Βασιλείου. Στη συνέχεια έφθασαν στο Μπέλες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι αντιμετωπίσθηκαν με ευνοϊκή μεταχείριση από τους ντόπιους.
Ξεχωριστή θέση στις σελίδες της ιστορίας του τόπου έχει ο ήρωας Δημήτρης Ίτσιος. Γεννημένος στα Άνω Πορόια υπηρετούσε ως έφεδρος λοχίας τα χρόνια της γερμανικής εισβολής. Ήταν επικεφαλής της αντίστασης στη Γραμμή Μεταξά στο πολυβολείο, Π8 στην Ομορφοπλαγιά του Μπέλες πάνω από τα Άνω Πορόια. Παρά τις εντολές που έλαβε να υποχωρήσει ο Ίτσιος με λίγους άντρες σταμάτησε την γερμανική επέλαση στη Γραμμή Μεταξά. Οι γενναίοι άνδρες του κι αυτός εξολόθρευσαν από το πολυβολείο πάνω από 250 στρατιώτες της Βέρμαχτ. Ηρωικό ήταν και το τέλος ήρωα.